برآورد هزینۀ خارجی گرمایش جهانی ناشی از بهره‌برداری آزاد‌راه‌های کشور

بخش حمل و نقل و به ویژه حمل و نقل جاده‌ای به‌منزلۀ مهم‌ترین بخش‌ مصرف‌کنندۀ انرژی، بعد از بخش نیروگاهی، اصلی‌ترین عامل گرمایش جهانی است. در ادبیات اقتصادی، هزینه‌هایی که عاملان ایجاد‌کنندۀ آن‌ها (کاربران حمل و نقل) پرداخت نکرده‌ و به اجتماع تحمیل شده‌اند، هزینه‌های خارجی شناخته می‌شوند. طبق نظریۀ رفاه اقتصادی هر هزینه‌ای که در جامعه ایجاد می‌شود، باید از عاملان آن دریافت شود. بنابراین، باید معادل پولی هزینۀ خارجی گرمایش جهانی برآورد شود، تا بتوان از عاملان آن در قالب عوارض یا شیوه‌های دیگر قیمت‌گذاری تردد در معابر أخذ کرد. در ایران هنوز برآورد پولی مناسبی از هزینۀ گرمایش جهانی ناشی از فعالیت بخش حمل و نقل جاده‌ای وجود ندارد. در این مقاله این شکاف تحقیقاتی مدنظر قرار می‌گیرد و با استفاده از مدل ریاضی، هزینۀ خارجی گرمایش جهانی برای وسایل نقلیۀ مختلف (سواری، مینی‌بوس، اتوبوس، کامیون و تریلی) در جاده‌های کشور برآورد می‌شود. مدل برای آزادراه‌های کشور اجرا و نتایج آن ارائه می‌شود.نتایج حاکی است که هر دستگاه سواری، وانت و مینی‌بوس، اتوبوس، کامیون و تریلی به ترتیب هزینۀ گرمایش جهانی معادل 3/10، 3/31، 0/94، 0/94 و 8/135 ریال را به ازای هر کیلومتر طی‌شده، ایجاد می‌کنند. بدیهی است که تریلی‌ها به علت سوخت بالاتری که مصرف می‌کنند هزینۀ بیشتری نیز دارند. از مجموع 360 میلیارد ریال هزینۀ سالیانه ناشی از نشر دی اکسید کربن در آزاد‌راه‌ها، 30 درصد سهم کامیون‌های سنگین و 25 درصد سهم سواری و وانت است. نتایج به‌دست‌آمده از این مقاله می‌تواند کمک شایانی برای سیاست‌گذاران حمل و نقل جاده‌ای در جهت تعیین عوارض دقیق‌تر برای جاده‌ها باشد. عوارضی که در حال حاضر در آزاد‌راه‌ها أخذ می‌شود حتی جبران‌کنندۀ سهم هزینۀ خارجی گرمایش جهانی نیز نیست.